Αεροπορία & Ιστιοπλοΐα. Δυο χώροι με σχέσεις «αίματος». Ο πρώτος οφείλει την ύπαρξή του στον δεύτερο ενώ πλέον ο δεύτερος έχει να ωφεληθεί πολλά από τον πρώτο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Και «αρχή» στη περίπτωση αυτή είναι η αρχαιότητα.
Ο άνθρωπος από τα αρχαία χρόνια είχε ανακαλύψει το ιστίο σαν μέσο πρόωσης στη θάλασσα. Πολύ πριν ζήσουν ο Bernouli και πολλοί άλλοι για να μας εξηγήσουν την φυσική πίσω από το πώς δημιουργούνται οι δυνάμεις σε ένα πανί, ο ιστιοπλόος του παρελθόντος χρησιμοποιούσε τις δυνάμεις αυτές για τις μετακινήσεις του! Παράλληλα, την ίδια εποχή υπήρχαν πολλές ανησυχίες αναφορικά με τις…εναέριες μεταφορές. Η ιστορία του Ίκαρου στη μυθολογία δίνει ένα πολύ καλό στίγμα για αυτό.
Χωρίς φυσική και με απλή, κατανοητή γλώσσα, μπορεί κανείς να εξηγήσει πως αναπτύσσονται οι δυνάμεις σε ένα πανί. Ας φανταστούμε ένα πανί σε «κάτοψη». Σα να το κοιτάζει ένας γλάρος που πετάει από πάνω του. Βλέπουμε ένα κοίλο, αεροδυναμικό σχήμα. Και ας φανταστούμε εξίσου τον άνεμο να το φυσάει από την μπροστά του πλευρά και τη ροή να χωρίζεται στην από έξω και την από μέσα πλευρά του. Αν παρομοιάσουμε τα μόρια του αέρα στην από έξω και την από μέσα πλευρά με δρομείς του στίβου, τα «απ’ έξω» έχουν διαλέξει ένα εξωτερικό κουλουάρ στον «στίβο του σταδίου» ενώ τα «από μέσα» ένα εσωτερικό. Τα «απ΄έξω» έχουν να διανύσουν κατ’ άτι μεγαλύτερη απόσταση από τα μέσα και αυτό πρέπει να το κάνουν στον ίδιο χρόνο γιατί στο τέλος της «διαταραχής» που φέρνει το πανί στην ροή του ανέμου, τα μόρια θα συναντηθούν ξανά και θα συνεχίσουν το ταξίδι τους. Η μεγαλύτερη ταχύτητα των έξω μορίων σημαίνει μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους και η μεγαλύτερη απόσταση μορίων αέρα στη φύση λέγεται μικρή πίεση. Αντίθετα, στην από μέσα πλευρά του πανιού συμβαίνουν τα αντίθετα: μικρότερες ταχύτητες, συνωστισμός των μορίων του αέρα, μεγαλύτερη πίεση. Τι συμβαίνει όταν στη φύση υπάρχει κάπου μεγαλύτερη και μικρότερη πίεση; Σωστά! προσπαθούν να εξισωθούν. Όμως ανάμεσά τους υπάρχει το πανί! Το οποίο πιέζεται και προσφέρει μια συνισταμένη δύναμη, λόγω του σχήματός του, που αναλύεται σε 2 συνιστώσες: μία προς τα εμπρός που βοηθάει το σκάφος να κινηθεί -και την θέλουμε- και μια στο πλάι που είναι υπεύθυνη για το κουπαστάρισμα και τον εκπεσμό του σκάφους -που προσπαθούμε, το δυνατόν, να την μειώσουμε.
Οι πρωτοπόροι της αεροπορίας, όταν ξεκίνησαν να αντιλαμβάνονται την φυσική πίσω από τις δυνάμεις του πανιού, πήραν ένα πανί και το έβαλαν σε οριζόντια θέση, για φτερό. Στη περίπτωση του αεροπλάνου, προφανώς και δεν ενδιέφερε η προς τα εμπρός συνιστώσα αφού το ρόλο αυτό τον είχαν και τον έχουν οι μηχανές του αεροπλάνου. Εδώ, σημαντική είναι η προς το πλάι συνιστώσα που για το αεροπλάνο δείχνει προς τα επάνω αφού το «πανί» είναι οριζόντια τοποθετημένο. Η συνιστώσα αυτή είναι αυτή που κρατάει το αεροπλάνο στον ουρανό. Και όσο αυτό έχει ταχύτητα, η συνιστώσα αυτή θα συνεχίσει να το κρατάει ψηλά. Ειδική μνεία εδώ στα ανεμοπλάνα που είναι ότι κοντινότερο στην ιστιοπλοΐα: Χωρίς μηχανές, εκμεταλλεύονται τα στοιχεία της φύσης, όπως τα ανοδικά ρεύματα, στο έπακρο για να παραμένουν σε πτήση.
Κατά τα άλλα, οι μοντέρνοι πιλότοι συνεχίζουν να κάνουν «ιστιοπλοΐα»! Τι κάνουμε στη μπουνάτσα; Θέλουμε το πανί μας βαθύ. Γιατί όσο μεγαλύτερη η καμπυλότητά του, τόσο μεγαλύτερη η «διαδρομή» που έχουν να κάνουν τα μόρια του αέρα, τόσο μεγαλύτερη η διαφορά δυναμικού και άρα οι παραγόμενες δυνάμεις! Συνθήκες μπουνάτσας για τον πιλότο είναι η φάσεις απογείωσης και προσγείωσης που το αεροπλάνο πηγαίνει αργά και άρα οι ροές επάνω στο φτερό είναι μικρές. Για να μεγαλώσει τις παραγόμενες δυνάμεις και άρα την άνωση, με την βοήθεια βοηθητικών επιφανειών όπως τα flaps και slats, κάνει το φτερό πιο «βαθύ». Αντίθετα οι συνθήκες ταξιδιού για το αεροπλάνο, που ταξιδεύει με μεγάλη ταχύτητα, είναι συνθήκες δυνατού αέρα για τον ιστιοπλόο. Οι ροές είναι τόσο μεγάλες που το αεροπλάνο διατηρεί το ύψος του με flat φτερό. Και ο ιστιοπλόος αντίστοιχα, στον πολύ αέρα έχει να διαχειριστεί περισσή δύναμη από το «εργοστάσιο» που λέγεται πανί και έτσι του δίνει πιο flat σχήμα με χρήση των συστημάτων που διαθέτει!
Πως τώρα η αεροπορία μπορεί να εξαργυρώσει την χάρη που παλαιότερα της έκανε η ιστιοπλοΐα; Με αεροπλάνα που πλέον μεταφέρουν 800 επιβάτες, η ελαχιστοποίηση των λαθών είναι πρώτη προτεραιότητα για την αεροπορία. Και τα έχει καταφέρει καλά, αφού το ταξίδι με το αεροπλάνο είναι το ασφαλέστερο πράγμα που μπορεί κάποιος να κάνει σήμερα. Στην θάλασσα, είτε τρέχουμε αγώνες, είτε πάμε κρουαζιέρα, επίσης πρέπει να καταφέρουμε να ελαχιστοποιήσουμε τα λάθη. Για να κερδίσουμε ή απλά να φτάσουμε στον προορισμό μας!
Το 1981, η United Airlines, εισήγαγε το CRM (Crew Resource Management) σαν βασικό στοιχείο της εκπαίδευσης του πληρώματος των αεροσκαφών. Στόχος ήταν η αύξηση της ασφάλειας με πυλώνες την καλή επικοινωνία, τη λήψη αποφάσεων και την ιεραρχία μέσα στο cockpit του αεροσκάφους. Η επιτυχία του ήταν τόσο μεγάλη που πλέον είναι μέρος της κουλτούρας της αεροπορίας. Και ενώ στο yachting, ακόμα, η εικόνα ενός καπετάνιου που παίρνει τις δύσκολες αποφάσεις και κάνει τα δύσκολα πράγματα μόνος του είναι ακόμα αποδεκτή, στην αεροπορία το πράγμα δουλεύει πολύ πιο συλλογικά με αρκετά διαφορετική προσέγγιση που προϋποθέτει εμπιστοσύνη, ανάθεση στους άλλους και συλλογικότητα.
Οι κορυφαίες ιστιοπλοϊκές ομάδες, αυτό το έχουν κάνει πράξη και το εφαρμόζουν. Για παράδειγμα, σε αυτές, οι κυβερνήτες τους αναγνωρίζουν τη δέσμευση που το κάθε μέλος του πληρώματος δείχνει στο σκάφος και την ομάδα και τον βοηθούν να φτάσει τη μέγιστη- για αυτόν- απόδοση. Θέλει περισσότερο θάρρος από κάποιον να αφήσει στα χέρια κάποιου άλλου κάτι που είναι σημαντικό παρά να το κάνει ο ίδιος. Και το θάρρος αυτό ανταμείβεται άμεσα όχι μόνο λόγω του καλού κλίματος που δημιουργείται αλλά γιατί πλέον ένα μέλος του πληρώματος «πατάει» καλύτερα στα πόδια του και μπορεί καλύτερα κάποιος να αφιερώσει τη σκέψη του στην στρατηγική, παρά στη μανούβρα. Και έτσι να οδηγηθεί πιο κοντά στη νίκη αποφεύγοντας λάθη. Φυσικά αυτό δεν γίνεται από την μια μέρα στην άλλη και χρειάζεται ώρες και δουλειά. Ώρες και δουλειά όμως με στόχο!
Εξίσου σημαντικό είναι να υπάρχει στο σκάφος επάνω ένα πλαίσιο ίδιο με αυτό του cockpit. Να υπάρχει μια κουλτούρα στην οποία κάποιος να έχει την άνεση -και την υποχρέωση- να μιλήσει αν κάτι δει στραβό. Γιατί αυτό το κάτι μπορεί να στοιχήσει από κάποιες θέσεις στον αγώνα μέχρι και κάποιον τραυματισμό. Αν υπάρχει αυτή η κουλτούρα, όλοι θα έχουν τα μάτια τους ανοικτά και δεν θα έχουν τίποτε «παρκαρισμένο» στον άλλο. Και έτσι το στραβό έχει περισσότερες πιθανότητες να παρατηρηθεί και να διορθωθεί πριν να είναι αργά.
Φυσικά, αν το σκάφος πιάσει φωτιά, δεν υπάρχει χώρος για πολύ δημοκρατία και χρειάζεται καθοδήγηση και υπακοή. Όμως ακόμα και τότε, ένα πλήρωμα που «πατάει στα πόδια του» θα είναι πολύ πιο χρήσιμο! Αυτό χτίζεται, σε μια κανονική μέρα προπόνησης ή αγώνα, με ερωτήσεις και εποικοδομητικό διάλογο που θα κάνει τα μέλη του πληρώματος να σκέφτονται μόνα τους και να αντιλαμβάνονται πράγματα και τελικά να παίρνουν επάνω τους ευθύνες και να τις φέρνουν εις πέρας με επιτυχία!
Στα πλαίσια της σωστής κουλτούρας του πληρώματος είναι και η κουβέντα για τα λάθη που γίνονται. Τα λάθη είναι ανθρώπινα και θα συνεχίσουν να γίνονται για όσα χρόνια κάνουμε ιστιοπλοΐα. Θα κερδίζει πάντα αυτός που κάνει τα λιγότερα. Και για να μπορέσουμε να είμαστε εμείς αυτός ο κάποιος θα πρέπει πάντα μετά τον αγώνα ή την προπόνηση να συζητάμε τα λάθη αυτά, να τα καταλαβαίνουμε και να αντιλαμβανόμαστε πως την επόμενη φορά θα τα αποφύγουμε. Στην ναυτική κουλτούρα όταν γίνεται ένα ατύχημα ψάχνουμε τον φταίχτη και τον πάμε στο δικαστήριο. Στην αεροπορική κουλτούρα για να κατηγορηθείς, ακόμα και σε περίπτωση ατυχήματος, πρέπει να έχεις επιδείξει βαριά αμέλεια ή κάποια πολύ άσχημη συμπεριφορά. Το βασικότερο όλων είναι το πως δεν θα ξαναγίνει ποτέ ξανά το λάθος. Γιατί μπορεί να χάσαμε τον αγώνα αλλά μπροστά μας έχουμε ολόκληρο το πρωτάθλημα και ακόμα περισσότερα πρωταθλήματα στο μέλλον.
Κλείνοντας, οι πιλότοι μέσα στο cockpit είναι συνέχεια σε εγρήγορση και ο ένας προσπαθεί να «τσιμπήσει» τα λαθάκια του άλλου. Όχι για να του ρίξει κάποια ευθύνη ή να τον κατηγορήσει, αλλά για να φτάσουν οι ίδιοι και οι επιβάτες από πίσω με ασφάλεια στον προορισμό τους. Υπάρχει μια κουλτούρα άνεσης και αποδοχής στην υπόδειξη λάθους. Αφενός ο ένας δεν πρέπει να φοβάται να αναφέρει αν δει κάτι λάθος και αφετέρου ο άλλος πρέπει να μπορεί να το δεχτεί και άμεσα να το διορθώσει, μέσα σε μια φιλική και συνεργατική ατμόσφαιρα. Κάνε εικόνα τώρα το παραπάνω στο σκάφος σου. Σκέψου να είχες χτίσει το κλίμα αυτό με το πλήρωμά σου και αναλογίσου στον τελευταίο σου αγώνα πόσα λάθη θα μπορούσες να είχες γλιτώσει! Τι τερμάτισες και τι θα μπορούσες να είχες τερματίσει. Την επόμενη φορά που θα κάνεις ιστιοπλοΐα και θα δεις από πάνω σου να πετάει ένα αεροπλάνο, θυμήσου τους πιλότους και δες αν κάνεις ιστιοπλοΐα σαν αεροπόρος ή όχι!
